Σέρρες, η πόλη μας

Ο Δήμος Σερρών διαθέτει ως επίσημο έμβλημα του με την 913 / 1995 Απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Σερρών καθιερώθηκε ως έμβλημα της πόλεως ο θεός «Στρυμών» όπως αυτός εξεικονίζεται σε χάλκινο νόμισμα της Αμφιπόλεως και αυτό γιατί:

«        Ο Στρυμόνας είναι από τους πιο γνωστούς ποταμούς του κόσμου και αναφέρεται ως ποτάμιος θεός, συνδέεται με την Ελληνική Μυθολογία και τη Σερραϊκή Ιστορία σ' όλους τους αιώνες. 

Κατά τη Βυζαντινή Περίοδο υπήρχε και Νομός (θέμα) με την επωνυμία Στρυμόνος και πρωτεύουσα τις Σέρρες. 

Ο Θεός Στρυμών αναφέρεται στη θεογονία του Ησίοδου 264-366, ως υιός του Τιτάνα Ωκεανού, που παντρεύτηκε την αδελφή του Τηθύα, με την οποία απέκτησε τρείς χιλιάδες γιους, «τα βουερά ποτάμια». 

Κατά μιά άλλη παράδοση (Ψευδοπλούταρχος, Περί Ποταμών), ο Στρυμώνας ήταν γιος του Άρη  και της Ηλίκης.  Μόλις  δε έμαθε το θάνατο του γιου του Ρήσου, από τη μεγάλη λύπη  έπεσε στον ποταμό Παλαιστίνο και πνίχτηκε. Ύστερα απ' αυτό το ποτάμι εκείνο ονομάστηκε Στρυμόνας.
  
Κατά τον Ευριπίδη και τον Aπoλλόδωρo το Ρήσο (Βασιλέα των θρακών και των Ηϊωνέων,          τον γέννησε ο Στρυμόνας  με τη μούσα Ευτέρπη. Κατά τον Mαρσύα , ο Στρυμόνας γέννησε το Pήσo μαζί με τη μούσα Κλειώ, τέλος σύμφωνα μ΄ άλλες  παραλλαγές, τον έκανε με την Τερψιχόρη ή την Καλλιόπη. »

Η ΠΟΛΗ ΤΩΝ ΣΕΡΡΩΝ

ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗ-ΧΕΡΣΑΙΟ ΑΝΑΓΛΥΦΟ

O Δήμος Σερρών με το σχέδιο "Καποδίστριας" (1998) αύξησε τα όρια της ευρύτερης περιοχής του και σήμερα συμπεριλαμβάνει τους εξής οικισμούς: Σέρρες, Άγιος Ιωάννης, Κάτω Μετόχι, Κρίνος, Ξηρότοπος, Ελαιώνας, Χρυσοπηγή, Οινούσα, Χιονοχώρι. Η πόλη των Σερρών βρίσκεται στο κέντρο του νομού Σερρών. Το ανάγλυφο του εδάφους της ευρύτερης περιοχής παρουσιάζει έντονη αντίθεση μεταξύ του βορείου και νοτίου τμήματός της. Βόρεια της πόλης συναντάμε μια πύκνωση των υψομετρικών ανάγλυφων από όπου και ξεκινά πλήθος χειμάρρων (Χριστού, Λευκώνα, Καμενικίων, Αγίου Ιωάννη) με κατεύθυνση από βορά προς νότο. Στο νότιο τμήμα της περιοχής εκτείνεται η πεδιάδα του Στρυμόνα, όπου οι κλίσεις του εδάφους είναι πολύ μικρές.

ΚΛΙΜΑ

Το κλίμα της περιοχής χαρακτηρίζεται ως ξηρό με απόκλιση προς το ημιυγρό και με πλεόνασμα νερού το χειμώνα. Η μέση ετήσια θερμοκρασία είναι 15,2° C, η μέση ανώτερη θερμοκρασία είναι 24,7° C και η μέση κατώτερη 5,6° C. Το μήνα Αύγουστο παρατηρείται η απόλυτη μέγιστη θερμοκρασία και το μικρότερο ύψος βροχής ενώ το μήνα Ιανουάριο η απόλυτη ελάχιστη θερμοκρασία. Ειδικότερα για την πόλη των Σερρών πρέπει να τονίσουμε ότι στο νότιο τμήμα της, το οποίο επηρεάζεται πιο έντονα από την τάφρο της Μπελίτσας όσο και από τον ποταμό Στρυμόνα, το κλίμα είναι πιο υγρό σε αντίθεση με το βόρειο που έχει ξηρότερο κλίμα.

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ

Οι Σέρρες απελευθερώθηκαν από τον ελληνικό στρατό στις 28 Ιουνίου 1913, όμως η κατάσταση της πόλης ήταν τρομακτική, γιατί οι Βούλγαροι λίγο πριν την εγκαταλείψουν προκάλεσαν ευρύτατης έκτασης πυρκαγιά. Από τους 30.000 περίπου κατοίκους υπολογίζεται ότι οι 15.000 έμειναν άστεγοι. Ωστόσο ο πληθυσμός της πόλης για τη συγκεκριμένη φονική στιγμή δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστεί επακριβώς. Οι στατιστικές του Ελληνικού στρατού φαίνεται ότι έγιναν μετά στο τέλος του δεύτερου Βαλκανικού πολέμου και την υπογραφή της συνθήκης του Βουκουρεστίου (Αύγ. 1913) ενώ είχαν προηγηθεί ανταλλαγές πληθυσμών. Αλλά και οι ποικίλες στατιστικές που διενεργήθηκαν πριν το 1913 παρουσιάζουν αναντιστοιχίες και ανακρίβειες, εξαιτίας των συνεχών μεταναστεύσεων, ιδιαίτερα των μουσουλμάνων στο διάστημα 1905-1913, καθώς και των διαφορετικών κριτηρίων στην καταμέτρηση των πληθυσμών. Και μετά το 1913 οι συνεχείς μετακινήσεις των πληθυσμών κάνουν αδύνατη την ακρίβεια στις στατιστικές καταμετρήσεις.
Μετακινήσεις ελληνικών πληθυσμών από τη Στρώμνιτσα, το Μελένικο και το Πετρίτσι προς τις ελληνικές περιοχές έγιναν μετά από εντολή του ελληνικού στρατού τον Αύγουστο του 1913. Στα τέλη του Ιουνίου του 1915 κατέφθασαν στη Μακεδονία πρόσφυγες από τη Βουλγαρία, τη Θράκη, τη Μ. Ασία, τον Καύκασο κ.α.

Στην περιοχή των Σερρών εγκαταστάθηκαν 21.306 πρόσφυγες. Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος προκάλεσε επίσης διαφοροποιήσεις στον πληθυσμό. Γεγονότα όπως οι μάχες στον Στρυμόνα και οι αναγκαστικές μετακινήσεις πληθυσμών στη Βουλγαρία επηρέασαν τη δημογραφική εικόνα της περιοχής. Με την υπογραφή της Συνθήκης του Νεϊγύ (Νοεμ. 1919) και την ιδιαίτερη σύμβαση μεταξύ της Ελλάδας και της Βουλγαρίας για ανταλλαγή πληθυσμών, μετακινήθηκαν από τη Βουλγαρία και άλλοι ελληνικοί πληθυσμοί. Την ίδια εποχή Έλληνες άρχισαν να φτάνουν στα λιμάνια της Ελλάδος από την Ανατολική Θράκη, Μ. Ασία, τον Πόντο και άλλες περιοχές της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η Εθνική Στατιστική Υπηρεσία αναφέρει ότι οι κάτοικοι της πόλης το 1920 ήταν 14.564. Λίγο αργότερα η μικρασιατική καταστροφή και η υπογραφή της Συνθήκης της Λοζάννης (Ιουλ. 1923) έφερε νέο κύμα προσφύγων προς τη Μακεδονία.
Μέχρι το 1928 πάνω από 70.000 πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν ατό νομό Σερρών. Τα πρώτα χρόνια εγκατάστασης των προσφύγων η δημόσια υγεία επιδεινώθηκε δραματικά. Η δυσεντερία, ο εξανθηματικός τύφος και η ελονοσία, μάστιζαν τους πληθυσμούς.

Σύμφωνα με τη Γενική Διεύθυνση Εποικισμού η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων ως τα τέλη του 1928 είχε εγκαταστήσει στην πόλη των Σερρών 13.538 πρόσφυγες και στην ύπαιθρο του νομού 56.884. Η Εθνική Στατιστική Υπηρεσία αναφέρει ότι οι κάτοικοι της πόλης το 1928 ανερχόταν στους 29.640. Μετά την ολοκλήρωση της ανταλλαγής των πληθυσμών επεκράτησε στην περιοχή πλήρης θρησκευτική ομοιογένεια (0,9% μουσουλμάνοι). Όσον αγορά τη γλώσσα κυρίως οι τουρκόφωνοι και λιγότερο οι σλαβόφωνοι ελληνικοί πληθυσμοί άρχισαν σταδιακά να εγκαταλείπουν αυτές τις γλώσσες. Φυσική αύξηση του πληθυσμού άρχισε να καταγράφεται από το 1928 και μετέπειτα. Μεταξύ 1928 και 1940 ο πληθυσμός της πόλης αυξήθηκε σχεδόν κατά 5.000 κατοίκους. Στη δεκαετία του '40 ο πόλεμος και η εμφύλια διαμάχη είχαν ως αποτέλεσμα τη μείωση του πληθυσμού στο νομό ωστόσο η πόλη των Σερρών αύξησε τον πληθυσμό της.

Η έκρυθμη κατάσταση που επικρατούσε στην ύπαιθρο προκάλεσε μετακινήσεις αγροτικών πληθυσμών προς την πόλη, συγχρόνως οι πόλεις άρχισαν να παίζουν σημαντικό ρόλο στην ελληνική ζωή. Η πόλη των Σερρών σε όλη τη μεταπολεμική περίοδο παρουσιάζει μια συνεχή αύξηση του πληθυσμού. Οι επίσημες στατιστικές της εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας δίνουν τα εξής στοιχεία: 1951 επίσημα καταγεγραμμένοι κάτοικοι 37.207, το 1967 κάτοικοι 40.626, το 1971 κάτοικοι 41.091, το 1981 κάτοικοι 46.317, το 1991 κάτοικοι 51.010. Τα πρώτα στοιχεία της απογραφής του 2001 παρουσιάζουν τον πληθυσμό γύρω στους 56.000. Ωστόσο οι κάτοικοι της πόλης είναι κατά πολύ περισσότεροι, καθώς οι απογραφές δεν αποτυπώνουν πάντα τον πραγματικό αριθμό των κατοίκων της πόλης. Συγκρινόμενη η αυξητική αυτή πορεία με την ελαφρά πτωτική τάση τον πληθυσμού στο νομό, διαπιστώνεται ένας δυναμισμός στην εξέλιξη της πόλης των Σερρών, γεγονός που αντικατοπτρίζει την ανάπτυξη της πόλης στους τομείς που επηρεάζουν τη συγκράτηση του πληθυσμού και την αύξησή του. Οι Σέρρες, όπως και οι περισσότερες ελληνικές επαρχιακές πόλεις, στις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες χαρακτηρίστηκαν από μιαν κινητικότητα του παλαιού αστικού πληθυσμού τους προς την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη και αντικατάστασή του με νεοαφιχθέντες από την ύπαιθρο.

ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ

Τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται ένας δυναμισμός σε ορισμένους οικισμούς της επαρχίας Σερρών, οι οποίοι αναπτύσσονται ραγδαία σε άμεση εξάρτηση με τις Σέρρες. Πρόκειται για τους Επταμύλους και το Λευκώνα σε μικρή απόσταση από την πόλη. Ο οικισμός Επτάμυλοι, στα ανατολικά της πόλης, δέχτηκε πιέσεις οικιστικής ανάπτυξης από την πόλη των Σερρών ενώ ο Λευκώνας (Δήμος από το 1998), στα δυτικά της πόλης, παρουσιάζει μια ιδιαίτερη ανάπτυξη που καθορίζεται από την άμεση γειτνίαση με τη Βιομηχανική Περιοχή των Σερρών και τη στρατηγική του θέση στο εθνικό οδικό δίκτυο Θεσσαλονίκης /Σερρών/ Προμαχώνα που οδηγεί στη γειτονική Βουλγαρία. Οι δύο αυτοί οικισμοί εξελίσσονται σε προαστιακούς οικισμούς της πόλης των Σερρών και η πληθυσμιακή τους σύνθεση φαίνεται να συνοδεύεται από διαφοροποίηση της παραγωγικής τους βάσης στην κατεύθυνση της εξομοίωσής τους με την αντίστοιχη των Σερρών.

Δυναμική ανάπτυξη παρουσιάζει και ο οικισμός της Οινούσας στα ανατολικά της πόλης. Στα νότια της πόλης υπάρχει μια ομάδα οικισμών (Μητρούσι, Μονόβρυση, Νεοχώρι, Ν. Σκοπός, Σκούταρι, Κωσταντινάτο, Κ. Καμήλα) οι οποίοι διατηρούν τον αγροτικό τους χαρακτήρα παρά την έντονη ανάπτυξη του δευτερογενή τομέα που χαρακτηρίζει την περιοχή. Για τους οικισμούς αυτούς η πόλη των Σερρών είναι κέντρο εξυπηρετήσεων λιανικού εμπορίου ενώ παράλληλα καλύπτει δευτεροβάθμιου επιπέδου ανάγκες κοινωνικής υποδομής, πολιτισμού και αναψυχής. Από την αγορά των Σερρών απορροφώνται αγροτικά προϊόντα, κυρίως οπωροκηπευτικά, αλλά παράλληλα στην πόλη των Σερρών επενδύεται το πλεόνασμα του αγροτικού εισοδήματος, το οποίο θεωρείται σημαντικό εξαιτίας της υψηλής παραγωγικότητας της αρδευόμενης γης. Στα βόρεια της πόλης το ανάγλυφο του εδάφους δεν ευνόησε την ανάπτυξη μεγάλων οικισμών, ωστόσο η ποιότητα του φυσικού περιβάλλοντος που χαρακτηρίζεται από δασικές εκτάσεις ιδιαίτερου φυσικού κάλους οδήγησαν στην ανάπτυξη του χιονοδρομικού κέντρου του Λαϊλιά αλλά και στην ανάπτυξη παραθεριστικής κατοικίας στους οικισμούς της Χρυσοπηγής και του Ελαιώνα

ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Η πυρκαγιά τον 1913 επέφερε στην πόλη των Σερρών βαρύτατες απώλειες. Από τις 6.000 οικίες αποτεφρώθηκαν οι 4.050, ενώ πυρπολήθηκαν 1.000 καταστήματα. Τη μεγαλύτερη ζημία υπέστη η ελληνική Κοινότητα της οποίας κάηκαν δεκαοκτώ από τους εικοσιένα ναούς και όλα τα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Η καταστροφή τον '13 και η εγκατάσταση των προσφύγων μετά τη μικρασιατική καταστροφή αποτέλεσαν τις βασικές παραμέτρους που καθόρισαν την οικιστική μορφή της πόλης. Προσφυγικές συνοικίες οικοδομήθηκαν με βάση συγκεκριμένο πολεοδομικό σχεδιασμό και αρχιτεκτονικά πρότυπα. Η μεγάλη αναλογία προσφύγων στην πόλη δίνει και το μέγεθος της οικιστικής διεύρυνσης. Το φυσικό περίγραμμα μέσα στο οποίο αναπτύχθηκε η πόλη καθορίστηκε από το φυσικό φράγμα του λόφου του Κουλά στα βόρεια και τους χείμαρρους της Αγίας Βαρβάρας δυτικά και των Αγίων Αναργύρων ανατολικά. Η οικιστική ανάπτυξη των Σερρών είχε ως αφετηρία το παλαιότερο κομμάτι της πόλης και ο οικιστικός ιστός βαθμιαία επεκτάθηκε κυρίως προς τα νότια εκεί όπου το ανάγλυφο του εδάφους εννοούσε την οικιστική επέκταση.
Στις Σέρρες μέχρι τον Β' παγκόσμιο πόλεμο υπήρχε εβραϊκή κοινότητα. Η γειτονιά στην οποία διέμεναν γνωστή ως "τα εβραίικα" βρισκόταν κοντά στην Πλατεία Εμπορίου. Σήμερα διατηρείται το οίκημα της σχολής Alliance Israelite Universelle και στεγάζει το 6ο Δημοτικό Σχολείο.

Η πόλη περιλαμβάνει 17 γειτονιές η κάθε μια από τις οποίες διατηρεί ένα ιδιαίτερο χαρακτήρα αποτελώντας μιαν ομοιογενή οικιστική ενότητα. Η επέκταση των πολυκατοικιών σε ορισμένες γειτονιές τείνει να επιφέρει μια ομογενοποίηση στην όψη των συγκεκριμένων περιοχών. Στις περιφερειακές γειτονιές της πόλης κυριαρχεί η κατοικία ενώ στις κεντρικές γειτονιές η κατοικία αναμειγνύεται με κεντρικές λειτουργίες εμπορίου και αναψυχής οι οποίες καθορίζουν τη φυσιογνωμία του χώρου. Το μέγεθος της τοπικής αγοράς σε συνδυασμό με την κλίμακα του αστικού χώρου δεν ευνόησαν την ανάπτυξη περιφερειακών κέντρων. Έτσι η δομή της πόλης δε διαφοροποιήθηκε. Εξαίρεση αποτελεί η γραμμική επέκταση λειτουργιών αναψυχής στα ανατολικά της πόλης στην κοιλάδα των Αγίων Αναργύρων.

Η πλατεία Εμπορίου με τη Δημοτική αγορά αποτελεί το σημαντικότερο πόλο εμπορικών λειτουργιών που σχετίζονται με τον κλάδο των τροφίμων. Βορειότερα και σε πολύ μικρή απόσταση, η πλατεία Ελευθερίας συγκεντρώνει λειτουργίες αναψυχής οι οποίες αναπτύσσονται στις όψεις των οικοδομικών τετραγώνων που την περιβάλλουν και στους πεζοδρόμους, οι οποίοι με κέντρο την πλατεία επεκτείνονται στο παλαιό εμπορικό κέντρο της πόλης.
Μέσα στην πόλη δεν υπάρχουν σημαντικοί ελεύθεροι κοινόχρηστοι χώροι. Μοναδικός μεγάλος ελεύθερος χώρος μέσα στον οικιστικό ιστό είναι ο χώρος μεταξύ των γειτονιών Τιμίου Σταυρού και Κιουπλιών. Ο χώρος αυτός περιλαμβάνει ένα δημοτικό σχολείο και ένα θερινό θέατρο τον Δήμου. Ωστόσο η έλλειψη ιδιαίτερων χώρων πρασίνου μέσα στη πόλη και ιδιαίτερα στις πυκνοδομημένες κεντρικές γειτονιές αναπληρώνεται από το πράσινο της περιοχής του Κουλά στα βόρεια καθώς και το πράσινο της περιοχής του Ηρώου στα νότια της πόλης. Η περιοχή της κοιλάδας των Αγίων Αναργύρων στα βορειοανατολικά, χώρος ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, συνδυάζει πράσινο, αθλητικές εγκαταστάσεις, λειτουργίες αναψυχής για όλες τις ηλικίες (ταβέρνες, καφέ, μπαρ, θερινό κινηματογράφο) και υποκαθιστά την έλλειψη αντίστοιχων χώρων μέσα στην πόλη. 

 ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΕΙΣ

Η διάρθρωση της απασχόλησης του Οικονομικά Ενεργού Πληθυσμού της πόλης των Σερρών χαρακτηρίζεται από σημαντική συγκέντρωση δραστηριοτήτων στον τριτογενή τομέα: εμπόριο, μεταφορές, επικοινωνίες, τράπεζες, ασφάλειες, υπηρεσίες κ.τ.λ.. Σε δεύτερο επίπεδο ο δευτερογενής τομέας παρουσιάζει σημαντική αύξηση. Η δραστηριοποίηση σε τομείς μεταποίησης αγροτικών προϊόντων συνδέεται άμεσα με την τοπική αγροτική παραγωγή, κυριότερη μονάδα είναι το εργοστάσιο της Ελληνικής Βιομηχανίας Ζάχαρης. Ιδιαίτερη σημασία για την οικονομική ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής έχει η Βιομηχανική Περιοχή (ΒΙ.ΠΕ). Η ΒΙ.ΠΕ δημιουργήθηκε από την ΕΤΒΑ το 1981 στα βορειοδυτικά της πόλης και έχει έκταση 1.200 στρεμμάτων. Τα τελευταία χρόνια νέες δυναμικές βιομηχανικές μονάδες αναπτύσσονται στο χώρο της Βιομηχανικής περιοχής (ΔΡΟΜΕΑΣ, FLOS κ.α.). Ο τομέας ο οποίος παρουσιάζει συνεχή συρρίκνωση είναι ο πρωτογενής. Η μείωση της απασχόλησης στον πρωτογενή τομέα θεωρείται φυσιολογική, εφόσον δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις για απασχόληση του πληθυσμού της πόλης στους άλλους τομείς με αποτέλεσμα οι κάτοικοι της πόλης να απασχοληθούν σ' αυτούς εκμεταλλευόμενοι τη δυνατότητα γειτνίασης του τόπου κατοικίας και εργασίας. Η πρωτογενής παραγωγή στην περιοχή της πόλης των Σερρών περιλαμβάνει κατά κύριο λόγο φρούτα και λαχανικά.

ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΕΣ

Ο σιδηροδρομικός σταθμός των Σερρών στο νότιο-νοτιοδυτικό όριο της πόλης βρίσκεται στον άξονα Θεσσαλονίκης -Αλεξανδρούπολης -Τουρκικών συνόρων. Η πόλη των Σερρών βρίσκεται πολύ κοντά σε έναν από τους σημαντικότερους κόμβους εθνικών οδικών αρτηριών. Δυτικά της πόλης, στην περιοχή του Λευκώνα, πάνω στον άξονα Σερρών-Δράμας συμβάλλουν δυο βασικές εθνικές οδικές αρτηρίες: Θεσσαλονίκης- Σερρών και Θεσσαλονίκης -Σιδηροκάστρου -Βουλγαρικών συνόρων. Ο άξονας αυτός, Θεσσαλονίκης -Σιδηροκάστρου -Βουλγαρικών συνόρων, κατασκευασμένος με υψηλές προδιαγραφές και χαρακτηρισμένος ως αυτοκινητόδρομος με ελεγχόμενες προσβάσεις, δίνει τη δυνατότητα ανάπτυξης υψηλών ταχυτήτων και εξυπηρέτησης μεγάλου κυκλοφοριακού φόρτου. Νοτιοανατολικά της πόλης στην περιοχή της Μεσοράχης βρίσκεται η διακλάδωση της εθνικής οδού Σερρών- Δράμας με την εθνική αρτηρία που οδηγεί στην εθνική οδό Θεσσαλονίκης-Τουρκικών συνόρων.

Επιπλέον το δίκτυο των εθνικών και επαρχιακών οδών γύρω από την πόλη των Σερρών διαχέει στη γύρω περιοχή την ανάπτυξη χρήσεων εμπορικών δραστηριοτήτων υπερτοπικής κλίμακας. Έτσι κατά μήκος της εθνικής οδού Θεσσαλονίκης-Σερρών και στον επαρχιακό δρόμο Σερρών-Νιγρίτας συγκεντρώνονται εμπορικές αντιπροσωπείες, πολυκαταστήματα, ψυγεία κ.ά. Η πόλη συνδέεται με υπεραστικά λεωφορεία με τα κέντρα των υπολοίπων επαρχιών του νομού καθώς και με τους πιο απομακρυσμένους οικισμούς του νομού. Επίσης με υπεραστικά λεωφορεία συνδέεται και με τις πρωτεύουσες των γειτονικών νομών Θεσσαλονίκης, Δράμας, Καβάλας και με την πρωτεύουσα της χώρας. Η αστική συγκοινωνία εξυπηρετεί την πόλη των Σερρών καθώς και περιαστικούς οικισμούς.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Στην πόλη των Σερρών λειτουργούν δημόσιοι, δημοτικοί και ιδιωτικοί παιδικοί σταθμοί, πολυάριθμα νηπιαγωγεία, εικοσιτέσσερα Δημοτικά Σχολεία, ένα Ειδικό Σχολείο, ένα Σχολείο του Εθνικού Ιδρύματος Κωφαλάλων, έξι Γυμνάσια, πέντε Ενιαία Λύκεια, ένα Μουσικό Γυμνάσιο /Ενιαίο Λύκειο, τρία Τεχνολογικά Εκπαιδευτήρια, ένα Εσπερινό Γυμνάσιο και Λύκειο και δυο ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα: το Τ.Ε.Ι. Σερρών και το ΤΕΕΦΑ Σερρών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Το Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα (Τ.Ε.Ι.) Σερρών ιδρύθηκε στην πόλη των Σερρών με τη μορφή του Κέντρου Ανωτέρας Τεχνικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης (Κ.Α.Τ.Ε.Ε.) και μετασχηματίστηκε σε Τ.Ε.Ι. Σερρών το 1983.

Από το 1993 στεγάζεται σε ιδιόκτητες υψηλού επιπέδου εγκαταστάσεις στις νότιες παρυφές της πόλης. Το κτιριακό συγκρότημα περιλαμβάνει τα κτίρια των: Σχολών Διοίκησης και Οικονομίας, Τεχνολογικών Εφαρμογών, εργαστηρίων, διοίκησης, αίθουσας πολλαπλών χρήσεων και βιβλιοθήκης. Οι περίπου 4.000 φοιτητές* των σχολών τον Τ.Ε.Ι. Σερρών συμμετέχουν ενεργά στην καθημερινή ζωή της πόλης, την οποία ανανεώνουν εμπλουτίζοντας με νέες αντιλήψεις και ιδέες, ενώ ενισχύουν οικονομικά την πόλη των Σερρών. Το Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ιδρύθηκε στις Σέρρες το 1985. Στο πανεπιστημιακό αυτό ίδρυμα φοιτούν γύρω στους 500 φοιτητές**. Το ΤΕΦΑΑ είτε αυτόνομα είτε σε συνεργασία με τοπικούς φορείς (Δ.Ε.Π.Κ.Α.- Δήμος κ.α.) οργανώνει συνέδρια, σεμινάρια, συμπόσια, εκθέσεις και αθλητικές συναντήσεις. Η παρουσία του ιδρύματος και των νέων που φοιτούν σ' αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντική και επωφελής για την πόλη των Σερρών.

ΥΓΕΙΑ

Στην πόλη των Σερρών λειτουργεί το Γενικό Νομαρχιακό Νοσοκομείο Σερρών το οποίο εξυπηρετεί όλους τους κατοίκους τον νομού Σερρών. Το νέο κτίριο του Γ.Ν.Ν.Σ. βρίσκεται εκτός των ορίων της πόλης στα νοτιοδυτικά, επί της οδικής αρτηρίας Σερρών-Δράμας. Συγχρόνως λειτουργούν και ιδιωτικές κλινικές.

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Η πολιτιστική δραστηριότητα στην πόλη των Σερρών εκτιμάται ως ιδιαίτερα αξιόλογη και αφορά το θέατρο, τη μουσική, τις εικαστικές τέχνες, το χορό, τον έντεχνο λόγο. Έντονη και σημαντική είναι η συμμετοχή του Δήμου στην πολιτιστική ζωή της πόλης. Εκ μέρους της δημοτικής αρχής η Δημοτική Επιχείρηση Πολιτιστικής και Κοινωνικής Ανάπτυξης (Δ.Ε.Π.Κ.Α.) δραστηριοποιείται ιδιαίτερα, είτε αυτόνομα είτε σε συνεργασία με τους αντίστοιχους ιδιωτικούς φορείς. Η Δ.Ε.Π.Κ.Α.δίνει ιδιαίτερη έμφαση στις περιφερειακές συνοικίες της πόλης και συντηρεί περιφερειακά πολιτιστικά κέντρα, στα οποία λειτουργούν εργαστήρια εκμάθησης κεραμικής, ψηφιδωτού, ζωγραφικής, Ηλεκτρονικών Υπολογιστών κλπ. Η πόλη των Σερρών από το 1984 έχει δικό της θέατρο το Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο (ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ.) το οποίο εντάσσεται στο πλαίσιο των ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. όλης της χώρας και χρηματοδοτείται από το ΥΠ.ΠΟ. και το Δήμο Σερρών.

Στεγάζεται στο ιστορικό κτίριο του παλαιότερου πολιτιστικού συλλόγου των Σερρών, τον ΟΡΦΕΑ. Η συμβολή του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. είναι ιδιαίτερα αξιόλογη στην πολιτιστική ζωή όχι μόνο της πόλης αλλά και της ευρύτερης περιοχής. Εκτός από το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ υπάρχουν και λειτουργούν ερασιτεχνικές θεατρικές ομάδες που εκφράζουν μια δυναμική στο χώρο του θεάτρου. Με τις εικαστικές τέχνες ασχολούνται πολλοί στις Σέρρες, επαγγελματικά και ερασιτεχνικά, ενώ υπάρχουν εκθεσιακοί χώροι ιδιωτικοί και ένας δημοτικός στο κεντρικό κτίριο της Δ.Ε.Π.Κ.Α.

Η μουσική ζωή στην πόλη αντανακλά ενδιαφέρον και ευαισθησία στον τομέα αυτό. Ο δήμος διαθέτει Φιλαρμονική ενώ και άλλοι φορείς διαθέτουν μουσικά σύνολα, κυρίως χορωδιακά. Ιδιαίτερη δραστηριότητα, που εκτείνεται και πέραν των ορίων τον νομού Σερρών, παρουσιάζει το Μουσικό Εργαστήρι Σερρών (αστική μη κερδοσκοπική εταιρία). Από τη δεκαετία τον '90 δραστηριοποιείται στο χώρο της παραδοσιακής μουσικής και του βυζαντινού μέλους το Μαξίμειο Πνευματικό Ίδρυμα της Μητρόπολης Σερρών. Από το 1994 λειτουργεί στην πόλη δημόσιο Μουσικό Γυμνάσιο/ Ενιαίο Λύκειο το οποίο παρέχει μουσική παιδεία σε "μαθητές που προέρχονται από όλο το νομό των Σερρών. Επίσης λειτουργούν μουσική σχολή και ιδιωτικά ωδεία. Οι πολιτιστικοί σύλλογοι στις Σέρρες είναι πολυάριθμοι. Παλαιότερος όλων ο ΟΡΦΕΑΣ με παράδοση στην πολιτιστική ζωή της πόλης από το 1905 και με ιστορική συμβολή στην απελευθέρωση της πόλης το 1913.

Μακροχρόνια και σταθερή είναι η παρουσία της Σερραϊκής Πολιτιστικής Εταιρείας ενώ σημαντική και ποικίλη δραστηριότητα (μουσικής, λόγου, θεάτρου) παρουσιάζει ο Σύλλογος Φίλων Γραμμάτων και Τεχνών. Έντονη είναι και η παρουσία των εθνικοτοπικών συλλόγων (Θρακών, Ποντίων, Μικρασιατών, Σαρακατσάνων, Βλάχων κ.α.) η δράση των οποίων εναρμονίζεται με το χαρακτήρα, τις συνήθειες και τα έθιμα διαφόρων γεωγραφικών περιοχών. Επίσης μακρά είναι και η παρουσία του Λυκείου Ελληνίδων Σερρών. Από το 1957 μέχρι σήμερα η δραστηριότητά του είναι αδιάλειπτη και καλύπτει τη λαϊκή παράδοση όχι μόνο της περιοχής αλλά και όλης της Ελλάδας. Στις Σέρρες λειτουργεί Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη*** η οποία ιδρύθηκε στις αρχές της δεκαετίας του '50. Είναι μια από τις πλέον οργανωμένες Δημόσιες Βιβλιοθήκες της χώρας και διαθέτει πάνω από 50.000 τόμους. Ο δανεισμός ανέρχεται στις 85.000 τόμους το χρόνο ενώ οι χρήστες της ξεπερνούν τους 40.000.

Οι συλλογές της καλύπτουν αντιπροσωπευτικά όλα το φάσμα της γνώσης. Η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη συμμετέχει ενεργά στα πολιτιστικά δρώμενα της πόλης (ομιλίες, εκθέσεις, παρουσιάσεις βιβλίων, λογοτεχνικά αφιερώματα, σεμινάρια). Συγχρόνως έχει πλούσια εκδοτική δραστηριότητα στα πλαίσια της σειράς "Εκδόσεις για την πόλη και το νομό των Σερρών". Επίσης παρουσιάζει εκπαιδευτικά προγράμματα με περιεχόμενο αρχαιολογικό, οικολογικό κ.α. Τέλος πραγματοποιεί λογοτεχνικά σεμινάρια που αφορούν την ελληνική και ξένη λογοτεχνία. Η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη είναι εξοπλισμένη -με ειδική κινητή -μονάδα η οποία εξυπηρετεί τις ανάγκες της επαρχίας. Σημαντική στον τομέα του πολιτισμού είναι και η συμβολή των Γενικών Αρχείων του Κράτους - Αρχεία Νομού Σερρών τα οποία αποτελούν περιφερειακή, διανομαρχιακή Υπηρεσία των Γενικών Αρχείων του Κράτους και λειτουργούν στην πόλη των Σερρών από το Σεπτέμβριο του 1992. Αποστολή τους είναι η εποπτεία, διάσωση, συγκέντρωση, συντήρηση, καταγραφή, ταξινόμηση και ευρετηρίαση του αρχειακού υλικού του νομού. Εκτός της εκπλήρωσης των στόχων ίδρυσης τους προσφέρουν πολύτιμες υπηρεσίες στο ειδικό και επίλεκτο κοινό των ντόπιων ή ξένων ερευνητών που επισκέπτονται την πόλη μας. Εκτός των ερευνητών είναι χρήσιμα για κάθε πολίτη που ενδιαφέρεται για την τοπική ιστορία.

ΤΥΠΟΣ - ΜΜΕ

Οι Σέρρες έχουν μακρά παράδοση στον τύπο. Από τις αρχές τον 20ού αιώνα εκδίδονται πλήθος εντύπων ποικίλου περιεχομένου. Σήμερα κυκλοφορούν πάνω από δέκα εφημερίδες ημερήσιες και εβδομαδιαίες. Η μακροβιότερη εφημερίδα είναι η ΠΡΟΟΔΟΣ η οποία εκδίδεται από το 1929. Επίσης κυκλοφορούν δύο περιοδικά, το ΜΕΤΑ από το 1995 και το ΓΙΑΤΙ το οποίο από 1978 έχει αδιάλειπτη παρουσία και πανελλήνια εμβέλεια. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η παρουσία δύο περιοδικών εκδόσεων με επιστημονικό και γενικότερα πολιτιστικό περιεχόμενο. Πρόκειται για τα ΣΕΡΡΑΪΚΑ ΑΝΑΛΕΚΤΑ τα οποία εκδίδει η Δ.Ε.Π.Κ.Α. του Δήμου Σερρών και το ΣΙΡΙΣ που εκδίδει ο Σύνδεσμος Φιλολόγων Ν. Σερρών. Επίσης λειτουργούν τοπικοί ιδιωτικοί ραδιοφωνικοί σταθμοί και τηλεοπτικά κανάλια.

Συγγραφέας: 
Δήμητρα Τσεσμετζή-Μαραγκάκη

ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Αρκούδα

Η κτηματική περιοχή του Δήμου Σερρών, όπως τελικά διαμορφώθηκε με την ενσωμάτωση προς ανατολάς, των οικισμών Αγίου Ιωάννου και Οινούσας και της κοινότητας Ελαιώνα βορειοανατολικά, ανορθώνεται, με πολυσχιδείς απολήξεις, μέχρι τη ζώνη των 1800μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Αυτή, η αναποδιστική εξέλιξη, της κτηματικής περιοχής, έρπει σε ποικιλία εδαφολογικών και κλιματικών συνθηκών, που ευνοούν την εμφάνιση ενός μωσαϊκού βιοκοινοτήτων και κατ' επέκταση, μιας ποικιλίας οικοσυστημάτων - βιογεωκοινοτήτων. Τα περισσότερα από αυτά τα οικοσυστήματα, έχουν εμφανή τα σημάδια και τις συνέπειες της ανθρώπινης παρέμβασης που ασκήθηκε κατά καιρούς με ένταση πάνω τους. Εν τούτοις, αξίζει να σημειωθεί, ότι η περιοχή αυτή, ακόμη και με αυτές τις παρεμβάσεις, είναι ένας ουσιαστικά προικισμένος, με φυσική ομορφιά, χώρος. Και αυτό φαίνεται καλά από την πλούσια παρουσία των ειδών της βιοκοινότητας, που χρησιμοποιεί αυτή την ποικιλία του βιοχώρου.

Κέδρος.

Φασοπερίστερο.

Πρασινοκεφαλόπαπια.

ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ

Αετομάχος.

Βόρεια της πόλης (Χείμαρροι: Αγίου Γεωργίου-Ελαιώνα, Αγίων Αναργύρων-Ορεινής, Αγίας Βαρβάρας - Καμενικίων). Η ανάγκη επιβίωσης του εξουθενωμένου τοπικού πληθυσμού, από τις διαρκείς επιδρομές κάθε λογής επιβουλέα, βρήκε ως μοναδικό στήριγμα την αξιοποίηση και εκμετάλλευση του φυσικού του περιβάλλοντος. Η υλοτομία των δρυοδασών, η κτηνοτροφία και οι εκχερσώσεις, αυτές, οι διαρκείς και επίμονες επεμβάσεις του ανθρώπου στον φυσικό περίγυρο, ιδιαίτερα στο βόρειο τμήμα της περιοχής των Σερρών, προκάλεσαν την πολύμορφη καταστροφή του, με αποτέλεσμα, να έλθει η ερήμωση, η διάβρωση και η υποβάθμιση.

Λαγός

Τσαλαπετεινός

Σκίουρος

Νυχτοκόρακας.

Οι βαθιές χαραδρώσεις, που φαντάζουν ακόμη και σήμερα σαν αξιοπερίεργο φυσικό φαινόμενο, η αστάθεια εδαφών, η απώλεια του παραγωγικού φλοιού, η ασφυκτική επίχωση παραγωγικών εδαφών, οι καταστροφές πεδινών έργων και έργων πολιτισμού από τις πλημμύρες, η αλλοίωση του κλιματολογικού παράγοντα ήταν οι επιπτώσεις αυτής, της χωρίς μέτρο, ανθρώπινης επέμβασης στο περιβάλλον με συνέπειες την οικονομική αιμορραγία και κοινωνική αστάθεια. Η διευθέτηση των χειμάρρων από το 1930 ανέκοψε την εδαφική απώλεια και περιόρισε σημαντικά τις διαβρώσεις και καταστροφές από πλημμύρες, που στοίχιζαν σε χρήμα και ανθρώπινες ζωές. Η φύση επούλωσε, όσο γινόταν γρηγορότερα, τις πληγές που προξένησαν οι χωρίς μέτρο ανθρώπινες δραστηριότητες και έτσι η χλωρίδα και η πανίδα αυξήθηκαν ξανά σε άξιες αναφοράς ποικιλίες και υπολογίσιμους αριθμούς και διασώθηκαν 35.000 στρέμματα καλλιεργήσιμης γης.

Χρυσαετοί

Πορφυροτσικνιάς

.Νυχρτοκόρακας.

Πουρνάρι

Κορμοράνος

Βορειοανατολικά(Μενοίκιο όρος - χείμαρρος Ιεράς Μονής Τιμίου Προδρόμου). Στη βορειοανατολική πλευρά της πόλης των Σερρών, ο ορεινός όγκος του Μενοικίου όρους, ιδιαίτερα στις πλευρές του, που περιβάλλουν την Ιερά Μονή του Τιμίου Προδρόμου, δεν ταλαιπωρήθηκε από ομαδικές και με διάρκεια ανθρώπινες επεμβάσεις όπως π.χ. η υλοτομία. Ο χώρος, ως μοναστηριακός, προστατεύθηκε από τους Σερραίους και τους κατοίκους των γειτονικών χωριών με αποτέλεσμα να διατηρήσει την πλούσια πανίδα και χλωρίδα του. Οι όποιες, χωρίς καθοδήγηση, επεμβάσεις, έδειξαν σεβασμό στο περιβάλλον και οι επιδράσεις τους αφομοιώθηκαν λειτουργικά από αυτό. Σήμερα οι πλαγιές αυτές του Μενοικίου όρους προσφέρουν ενδιαίτημα σε σπάνια είδη της πανίδας και της χλωρίδας.

 ΧΛΩΡΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ

Παπαρούνα

Tragopogen hybridus

Crataegus oxyacantha

Κυκλάμινα

Με βάση τα φυσιογνωμικά και οικολογικά χαρακτηριστικά της χλωρίδας αυτή υπάγεται στις διαπλάσεις των θερμόφιλων υπό ηπειρωτικών φυλλοβόλων δρυών.
Η χλωρίδα της περιοχής των Σερρών διακρίνεται: α. Σε κοσμοπολίτικα είδη βλάστησης από πόες, γράστεις, θάμνους, ξυλώδη φυτά. β. Σε είδη (κατά μεγάλο μέρος ξυλώδη φυτά) που αναπτύχθηκαν από παρέμβαση του ανθρώπου και γ. Σε είδη που εξελίχθηκαν φυσιολογικά (ημιορεινές και ορεινές περιοχές).

ΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ

Αλεπού

Νερόφιδο

Πράσινος φρύνος

Τα δάση, τα χορτολίβαδα, τα ρέματα, οι καλλιεργήσιμεςεκτάσεις, αλλά και οι οικισμοί της περιοχής, προσφέρουν κατάλληλα ενδιαιτήματα για ένα σημαντικό πληθυσμό θηλαστικών, πτηνών, αμφιβίων, ερπετών και ψαριών. Σημαντικός αριθμός των ειδών της ορνιθοπανίδας χαρακτηρίζεται ως προστατευόμενος. Το 25% αυτών περιλαμβάνεται στο παράρτημα Ι της οδηγίας 79/409/ΕΟΚ "περί διατηρήσεωςτων αγρίων πτηνών".

Διπλοσάινο

Επίσης το 36% ανήκει στην κατηγορία SPEC 1, SPEC 2 και SPEC 3. Στον κόκκινο κατάλογο, καταγράφονται τα απειλούμενα είδη των πουλιών της Ελλάδος. Περιλαμβάνονται σ' αυτόν 18 είδη, που ζουν στην περιοχή των Σερρών, ενώ το 98% αυτών περιλαμβάνεται στο νόμο 1335/83 (Σύμβαση της Βέρνης) για τη διατήρηση της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντός της. Τέλος το 38% των ειδών περιλαμβάνεται στη σύμβαση της Βόννης για τη διατήρηση των μεταναστευτικών ειδών της άγριας πανίδας. Τα σημαντικότερα από τα θηλαστικά, πτηνά, ερπετά, αμφίβια και ιχθείς που ζουν και πολλαπλασιάζονται στο οικοσύστημα που περιβάλλει την πόλη των Σερρών είναι τα παρακάτω:

 Θηλαστικά : Λαγός Lepus eyropaeus, Αλεπού Vulpes ulpes

Πτηνά : Ξεφτέρι Accipiter nisus, Γκιώνης Otus scops, Δεκαοκτούρα Streptopelia decaocto, Τσαλαπετεινός Upopa epops.
Ιχθείς : Βιργιάνα, Μπριγιάνα, Barbus plebejus cyclolepis, Τσαϊλάκι Leuciscus macedonicus.
Ερπετά : Λαφιάτης Elaphe quatuorlineat, Οχιά Vipera ammobytes.
Αμφίβια : Πρασινόφρυνος Bufo uiridis, Ευκίνητος βάτραχος Rana dalmatina.

Μαυροπελαργός

Ερωδιός

Σταχτόχηνα

Αηδόνι

Συγγραφέας:
Κωνσταντίνος Βαβαλέκας

Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

Ο κτισμένος χώρος της πόλης ως "απολιθωμένος χρόνος" επιτρέπει να προσεγγίζονται μέσα από την εξέλιξη της οργάνωσης και της μορφολογίας του, όλες οι αλλαγές που επέρχονται στη ζωή της πόλης και στη ζωή των κατοίκων της. Μ' αυτή την έννοια, η πόλη των Σερρών, βαριά τραυματισμένη από τον εμπρησμό του 1913, έχει κρατήσει "απολιθωμένα" λίγα δείγματα από την τελευταία φάση του Οθωμανικού παρελθόντος της.

Θαυμάσια δημόσια κτίρια εκλεκτικιστικής μορφολογίας, όπως το Παρθεναγωγείο "Γρηγοριάς" κτισμένο στα 1891 ή παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, όπως το διδακτήριο του Μαρούλη χάθηκαν για πάντα από τη φωτιά και μόνο το σημερινό Διοικητήριο, το πρώην Νοσοκομείο και ελάχιστα άλλα απομεινάρια μιας εποχής λαμπρής για την πόλη, στέκουν και λειτουργούν ακόμη και σήμερα. Ψευδοκίονες και κιονόκρανα, επιστύλια και αετώματα, περιφραγμένοι, φροντισμένοι κήποι με σιδερένιες εξώπορτες, μαρμάρινες σκάλες, ευρύχωρες βεράντες, βαριές ξύλινες πόρτες και κουφώματα, βιεννέζικα έπιπλα στο εσωτερικό τους, γύψινες κορνίζες και διακοσμήσεις, που αντανακλούσαν τον πλούτο και την ευαισθησία των Σερραίων στα όψιμα χρόνια του 19ου αιώνα όλα έγιναν παρανάλωμα του πυρός.

Κτίρια αυτής της εποχής, που και σήμερα στολίζουν την πόλη των Σερρών είναι: Το Διοικητήριο κτισμένο στα χρόνια 1898-1905, αποδίδεται στον γνωστό αρχιτέκτονα Ξενοφώντα Παιονίδη και εξυπηρετούσε τις ανάγκες του Οθωμανικού δημοσίου.

Ο εκλεκτικισμός του συμβάδιζε με τις επιλογές του φορέα κατασκευής του, το δε μέγεθός του συμβόλιζε την τότε κρατική εξουσία. Στον εσωτερικό προθάλαμό του υπάρχει μεταγενέστερη μαρμάρινη πλάκα όπου αναγράφονται τα εξής: "Ωκοδομήθη δι΄ εισφορών Σερραίων εν έτει 1898-1905 επί σχεδίου γράμματος Ε συμβολίζοντας τα ιδεώδη Ελλάς - Ελευθερία". Ένα δεύτερο λαμπρό οικοδόμημα, που κτίσθηκε το 1885 είναι το κτίριο του πρώην Νοσοκομείου των Σερρών. Στοίχισε η οικοδόμησή του 5.000 τουρκικές λίρες και τα χρήματα συγκεντρώθηκαν από συνδρομές των Σερραίων.

Μέλος της Ελληνικής Κοινότητας των Σερρών μετέβη στην Κωνσταντινούπολη και εκεί,αφούμελέτησε τον όλο μηχανισμό λειτουργίας του Εθνικού Νοσοκομείου των ΕλληνικώνΦιλανθρωπικών Καταστημάτων, επέστρεψε με τις ανάλογες προτάσεις και σχέδια, που έγιναν δεκτά με ενθουσιασμό από την εφορευτική επιτροπή και έτσι στα 1885 κατατέθηκε ο θεμέλιος λίθος του καινούριου νοσοκομείου της πόλης. Το 1913 στο ολοκαύτωμα της πόλης κάηκε και αργότερα, όταν επισκευάστηκε, χρησιμοποιήθηκε ως Στρατιωτικό Νοσοκομείο. Ανακαινίστηκε το 1952 και χρησιμεύει ως και σήμερα ως 3ο Γυμνάσιο Σερρών. Τυπολογικά το οικοδόμημα αναπτύσσεται σε πτέρυγες και μορφολογικά φέρει νεοκλασικά στοιχεία.

Ένα από τα σημαντικότερα σωζόμενα αρχιτεκτονήματα του ύστερου 19ου αιώνα είναι και το οικοδόμημα που βρίσκεται στην οδό Μαρούλη . Το κτίριο αναπτύσσεται σε πτέρυγες με τοξωτά υπέρθυρα στη μεσαία πτέρυγα. Αρχικά ισόγειο, δέχτηκε προσθήκες από τον Κωνσταντινοπολίτη αρχιτέκτονα Περικλή Φωτιάδη, ενώ οι νέες πτέρυγες θεμελιώθηκαν από τον Ελ. Βενιζέλο το 1930. Από το 1932 έως και το 1981 λειτουργούσε ως ορφανοτροφείο αρρένων. Από τα κτίρια που θυμίζουν την εποχή της Τουρκοκρατίας στην πόλη των Σερρών είναι και το λουτρό (χα­μάμ) της Καμενίκιας (επί της οδού Εμμανουήλ Παπά και Μαυροκορδάτου). Το Οθωμανικό αυτό λουτρό, με τρούλλινη επικάλυψη, ψηλό τύμπανο και δυο πλευρικά ημισφαίρια, έφερε στο μπροστινό του μέρος, διώροφο τετράριχτο κτίσμα από τα τέλη 19ου αιώνα με νεοκλασικά διακοσμητικά στοιχεία, κορνιζώματα στα παράθυρα και απομιμήσεις κιό­νων στις γωνίες.

Αν και είχε χαρακτηρισθεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο δυστυχώς πρόσφατα κατέρρευσε . Επίσης δύο κτίρια δημοτικών σχολείων, πέρα από την αρχιτεκτονική τους αξία μεταφέρουν και ένα μέρος από την ιστορία της πόλης των Σερρών στο δικό τους χρονικό κατασκευής. Στο κέντρο της πόλης βρίσκεται το πρώην 1ο δημοτικό σχολείο γνωστό στους Σερραίους ως Τσαλοπούλειο ή κόκκινο σχολείο. Ονομάστηκε Τσαλοπούλειο προς τιμή του Τσαλόπουλου, που διετέλεσε διευθυντής του από τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας ως το 1930. Διώροφο κτίσμα με συμμετρική κάτοψη και κεντρικό εξώστη με μπαλουστράδες στον όροφο.

Το 11ο Δημοτικό Σχολείο στην οδό Βενιζέλου, πρώην Δημόσια Οθωμανική Σχολή "Ινταντιέ" με μορφολογικά δάνεια από τον νεοκλασικισμό και τυπολογία κοινή σε όλα σχεδόν τα διδακτήρια της εποχής, δηλαδή συμμετρική κάτοψη, τριμερή κατανομή του όγκου, διαίρεση σε οριζόντιες ζώνες. Το κεντρικό τμήμα προεξέχει ελαφρά από το επίπεδο της όψης. Χρησιμοποιήθηκε μετά την απελευθέρωση ως Γυμνάσιο. Στα τέλη του 19ου αιώνα η βελτίωση των οικονομικών συνθηκών ως συνακόλουθο της εμπορικής άνθησης έδωσε την δυνατότητα στους Σερραίους αστούς να οικοδομήσουν πολλές ιδιωτικές κατοικίες. Στην οικία του καπνεμπόρου Μαρούλη παρά την κακή κατάσταση στην οποία σήμερα βρίσκεται είναι φανερές οι κεντροευρωπαϊκές επιδράσεις, χαρακτηριστικό γνώρισμα και στα σπίτια των μεγάλων μεγαλoεμπόρων του Ροδολείβους, Δράμας και Καβάλας.

Ένα άλλο οίκημα της εποχής που διασώζεται μέχρι σήμερα είναι η διώροφη κατοικία τουζωγράφου Ουβέρτου Αργυρούστην οδό Αθ. Αργυρού. Παρά το ότι η διακόσμηση της όψης ακολουθεί την κλασικιστική αντίληψη η κεντρική προεξοχή στον όροφο αντανακλά την τοπική παράδοση των σαχνισιών. Ανακαινίστηκε πρόσφατα και στεγάζει τα γραφεία της Τοπικής Ένωσης Δήμων και Κοινοτήτων. Από το ολοκαύτωμα των Σερρών το 1913 σώθηκαν, από τα 6.000 σπίτια της πόλης, μόνο τα 1.500, ενώ το εμπορικό της κέντρο καταστράφηκε ολοσχερώς. Η ανάγκη ανοικοδόμησης του κατεστραμμένου κέντρου για τη στέγαση χιλιάδων οικογενειών ήταν επιτακτική. Μετά από προσπάθειες της τότε δημοτικής αρχής συγκροτήθηκε μια επιτροπή που αποτύπωσε το σύνολο της καμένης πόλης φτιάχνοντας έτσι το πρώτο κτηματολόγιο στην Ελλάδα. Σύγχρονοι μελετητές της ιστορίας της ελληνικής πολεοδομίας έχουν επισημάνει ως ιδιαίτερα σημαντικό το εγχείρημα του επανασχεδιασμού του εμπρησθέντος τμήματος της πόλης . Η αξία του έγκειται μεταξύ των άλλων και στην πρωτοποριακή για την εποχή του εφαρμογή της έννοιας του αστικού αναδασμού, έννοιας που λίγο αργότερα χρησιμοποιήθηκε και για τον επανασχεδιασμό του κατεστραμμένου από την πυρκαγιά κέντρου της Θεσσαλονίκης.

Επιπλέον ο σχεδιασμός αυτός βοήθησε ιδιαίτερα στη διαμόρφωση της μεσοπολεμικής εικονογραφίας της πόλης, όταν ορθοπόδησε οικονομικά από τις αλλεπάλληλες καταστροφές. Μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα αξιόλογα κτίρια κτίσθηκαν στην πυρίκαυστη ζώνη μεταβάλλοντας ραγδαία την προηγούμενη κατάσταση . Η μεσοπολεμική εικόνα που διέσωσαν οι πηγές παρουσιάζει μια πόλη με ρυμοτομία πάνω σε σχέδια του αρχιτέκτονα Ν. Τσακίρη και κτίσματα αρχιτεκτονικής μορφολογίας που επιμένουν σε ένα απλοποιημένο εκλεκτικιστικό λεξιλόγιο με ενισχυμένη την παρουσία του Αθηναϊκού νεοκλασικισμού, που επιβεβαιώνουν τις αισθητικές επιλογές της τότε αστικής τάξης.

Σήμερα στη πόλη των Σερρών, ως επακόλουθο της ραγδαίας μεταπολεμικής οικοδομικής ανάπτυξης, σώζονται λίγα αξιόλογα μεσοπολεμικά κτίρια τα σημαντικότερα των οποίων είναι: Τοσπίτι του Μαλλιού . Κτίσθηκε το 1927 στην οδό Ι. Δραγούμη με τη χαρακτηριστική γωνιακή ημικυκλική απόληξη και τον ασκεπή εξώστη αναδεικνύει τη διαγώνια κατεύθυνση στη σύνθεση των όγκων του και έχει πρόσφατα ανακαινιστεί. Η οικία του γιατρού Χρ. Παπαβασιλείου στην πλατεία Ελευθερίας κτίζεται στα 1929 με αρχιτέκτονα τον Ξ. Αιγίδη αντανακλώντας τον κλασικισμό της διπλανής Εθνικής Τράπεζας. Διατηρείται με φροντίδα των ιδιοκτητών του σε αρίστη κατάσταση .

Το κτίριο του 1ου Γυμνασίου Σερρών στους πρόποδες του Κουλά, από τα πρώτα κτίρια στην πυρίκαυστο ζώνη, θεμελιώνεται με επισημότητα το 1926 από τον Σερραίο γυμνασιάρχη Δ. Μισυρλή και εγκαινιάζεται το 1929. Η τυπολογία του κτιρίου με την έμφαση στον κεντρικό άξονα και την εισέχουσα είσοδο με τους τέσσερις πεσσούς παραπέμπει στο κτίριο του Διοικητηρίου Σερρών, απογυμνωμένο όμως από το εκλεκτικιστικό μορφολογικό του ένδυμα. Η διάταξη και ο μορφολογικός χειρισμός των ανοιγμάτων αναφέρονται στον μοντερνισμό, ενώ η ευρύχωρη εξωτερική σκάλα προσδίδει μνημειακό χαρακτήρα στο σύνολο. To κτίριο της Εθνικής Τράπεζας επιβάλλεται στην κεντρική πλατεία Ελευθερίας με το κλασικιστικό μορφολογικό του ιδίωμα. Το υπερτονισμένο πρόστυλο της εισόδου του με τους τέσσερις ογκώδεις πεσσούς συνιστά το κυρίαρχο στοιχείο της σύνθεσης.

Κτίσθηκε το 1928, υπό την επίβλεψη του αρχιτέκτονα Ξ. Αιγίδη, χαρακτηριστικό προϊόν της σχεδιαστικής προσπάθειας των μηχανικών της Ε.Τ.Ε. Στο ίδιο κλασικιστικό ύφος αλλά αισθητά μικρότερο σε όγκο το κτίριο της Τράπεζας της Ελλάδας με την λιτή επεξεργασία της όψης του κυριαρχεί διακριτικά στην οδό Μεραρχίας.Το κτίριο της Αγροτικής Τράπεζας απλώνεται στην οδό Ρακιτζή με το ίδιο απλό και ταντόχρονα επιβλητικό ύφους. Η κεντρική είσοδος τονίζεται με προεξοχή του ορόφου και στη γωνία δημιουργείται υποχώρηση όπου τοποθετούνται ορθογώνιοι πεσσοί.

Στα ανατολικά της πόλης με πρωτοβουλία της Δ.Ε.Η. διασώθηκε η παλιά καπναποθήκη της εταιρείας Mediterranean και διασκευάστηκε σε κτίριο γραφείων, διατηρώντας κάποια από τα αρχικά μορφολογικά της στοιχεία . Το σπίτι του εφοροταμία των εκπαιδευτηρίων της πόλης και καπνεμπόρου Σχοινά κτίσθηκε το 1927 (γωνία Ακροπόλεως και Νικ. Φωκά).

Το νεοβυζαντινό ύφος του κτιρίου παραπέμπει σε ανάλογα σύγχρονά του κτίσματα της Θεσσαλονίκης και άλλων βορειοελλαδικών πόλεων . Ηεντυπωσιακή έπαυλη του καπνεμπόρου Σπόντη στην οδό Κωνσταντινουπόλεως είναι επίσης κτίσμα του μεσοπολέμου. Στέγασε την εποχή της ακμής του καπνεμπορίου στην πόλη των Σερρών τα γραφεία της καπνοβιομηχανίας "Αυστροελληνική ". Χαρακτηριστική πολυγωνική απόληξη στεγάζει το κλιμακοστάσιο . Έως και τη δεκαετία του 1950 -1960 οι Σέρρες κρατούσαν το "παλιό" χρώμα που έδιναν τα αρχοντικά του μεσοπολέμου. Από τη δεκαετία όμως αυτή έως και σήμερα η φυσιογνωμία της πόλης άλλαξε και πάλι κατά τρόπο ραγδαίο.

Η παλιά πόλη με τα αρχοντόσπιτά της σχεδόν έσβησε. Τα σπουδαία εκείνα αρχιτεκτονήματα γκρεμίστηκαν το ένα μετά το άλλο και στη θέση τους ορθώθηκαν ογκώδεις πολυκατοικίες. Στους ίδιους δρόμους, όπου άλλοτε υπήρχαν, τα όλο καλαισθησία και προσωπικότητα ανώγια και διώροφα σπίτια, με τους καγκελωτούς φράκτες και τους καταπράσινους κήπους, σήμερα υπάρχει η μονοτονία του γκρίζου. Τα λίγα κτίσματα, που παρέμειναν από τύχη στην οδό Ίωνος Δραγούμη, δεν μπορούν δυστυχώς να συνθέσουν μια πειστική εικονογραψία της παλιάς πόλης. Είναι ίσως ζήτημα λίγου χρόνου να εκλείψουν και αυτά. Όσο όμως ακόμη υπάρχουν θα τραβούν σαν μαγνήτης το βλέμμα μας, θα διεγείρουν τη μνήμη μας, θα λάμπουν σαν πρωινές δροσοσταλίδες αναζωογονώντας και εμπλουτίζοντας πολιτιστικά το κτισμένο περίγυρο τους.

Συγγραφέας:
Λίλα Θεοδωρίδου-Σωτηρίου